Hoe werd Hoogkerk gemeente Groningen? De ‘annexatie’ in een historisch perspectief

1 oktober 2019Categorie: 50 jaar dorp in stad VWH Hoogkerk

Bijschrift foto kop: Ludieke actie 01-01-1969: Hoogkerk annexeert Groningen, de grens van Hoogkerk begint voortaan in de Oude Ebbingestraat. Foto: Persfotobureau D. van der Veen, beeldbankgroningen.nl

Door Rutger Noordam

“Was Hoogkerk nu nog geen onderdeel van de gemeente Groningen, dan zou het in deze tijd zeker onderdeel zijn geworden van de gemeente Westerkwartier. En zouden de Hoogkerkers dáár blij mee zijn geweest? Zou dát Hoogkerk wat hebben opgeleverd?”.

Harry Perton, historicus, die Hoogkerk vaker onder de loep neemt, komt meteen met een wedervraag, als hem de vraag wordt gesteld waarom de fusie in 1969 van de gemeenten Hoogkerk en Groningen, nu nog altijd bij sommigen voor emotie zorgt. Toentertijd was er strijd van beide kanten, dat is men nog niet vergeten, maar de vraag vijftig jaar nadien is: waardoor kwam die hele fusie eigenlijk historisch op gang? Zat daar een logica achter? Perton helpt bij de reconstructie van de geschiedenis van de vereniging van beide gemeenten.

Klein agrarisch dorpje
Voor het juiste perspectief is het goed eerst even een eind terug te gaan in de tijd. Hoogkerk, ooit Lieuwerderwolde genoemd, was vóór alle schaalvergrotingen een klein agrarisch dorpje. In 1795 woonden er, volgens de volkstelling van toen, 290 mensen, in minder dan 100 woningen. Het stond toen onder bestuur van Aduard. Een paar jaar later werd Hoogkerk, onder de Franse wet, afgesplitst van Aduard en zodoende kon er begin negentiende eeuw, samen met Leegkerk en Dorkwerd – een enorme gebiedsvergroting – de nieuwe gemeente Hoogkerk ontstaan. In de eerste honderd jaar van de gemeente Hoogkerk kwam het waarschijnlijk vooral door de ligging dichtbij de grote stad, dat er zich enerzijds steeds meer industrie ging vestigen en anderzijds bestond er waarschijnlijk vooral daardoor een opvallend grote mobiliteit onder de inwoners van Hoogkerk. Vrijwel iedereen verliet het dorp weleens om elders te gaan wonen. En de meesten vertrokken voorgoed. Heel vaak verhuisden mensen van Hoogkerk naar de stad Groningen en het gebeurde ook andersom, als er werk was. Er bleef bijna geen groep oorspronkelijke Hoogkerkers over. In 1912 moest Hoogkerk Kostverloren, het ‘dorpje’ aan de spoorlijn, aan de stad Groningen afstaan.

De geest van de wederopbouw
Voordat er spannende tijden aanbraken nam de ontkerkelijking in de stad Groningen in de jaren ’30 al heel grote vormen aan. Na de Tweede Wereldoorlog ging dat door, waardoor de verzuilde structuur van de maatschappij uiteenviel. De PvdA werd de dominante politieke partij en zij leverde in 1951 de eerste sociaaldemocratische burgemeester van Groningen, Jan Tuin (burgemeester van 1951 -1965). Deze zeer geliefde burgemeester was bij uitstek exponent van de geest van de wederopbouw na de oorlog en van het klassieke denken van de oude PvdA. Er was woningnood en veel armoede. Meer schaalvergroting, meer groei en meer industrie betekende meer werkgelegenheid en daardoor meer welvaart en welzijn voor de gewone man. Dus daar moest alles voor wijken. Er heerste een sterk planningsdenken in die tijd en zeker ook in de PvdA, je hoefde alles alleen maar slim te plannen, dan lukte het ook wel.

Hoogkerk nodig voor eigen ambitie
Eind jaren ’50, begin jaren ’60 kreeg het zijn beslag binnen de stad Groningen dat men bepaalde dat Groningen het gebied van Hoogkerk nodig had voor eigen schaalvergroting, woningbouw en verkeersmaatregelen. Het jaren ’60 – plan was heel concreet in haar doelen. Groningen moest de metropool van het noorden worden, in het jaar 2000 zouden er 250.000 mensen moeten wonen. Zover is het zelfs nu nog niet. Begin jaren ’60 kwam een loongolf zonder weerga op gang, die nog extra energie aan het geheel gaf. Vanaf 1962 af aan gingen de lonen jaarlijks 5 tot 10 procent er op vooruit, een aantal jaren. Het autobezit nam snel flink toe en er kwamen verkeersplannen overal voor ‘stadsdoorbraken’. In Groningen was daar het plan Goudappel in 1967, waarmee er brede wegen dwars door de binnenstad gehakt zouden worden, in het verlengde van het Emmaviaduct naar Noord-Groningen. De bomen groeiden tot in de hemel. Tegelijk kwam er in alle onstuimigheid een tegenbeweging op gang:  provo, studentenstakingen, vrouwenemancipatie en dergelijke, het diende zich aan.

Zwembad Hoogkerk in vroeger tijden. Collectie G. van der Veen/Historische Vereniging Hoogkerk

Wrang, maar toch wat bereikt
De ongebreidelde groei stopte onaangekondigd en er brak een zware economische crisis uit begin jaren ’70. Door de relatief hoge lonen verdween de maakindustrie grotendeels uit Nederland. Juist het schaalvergrotingsdenken en het planningsdenken dat gemaakt had dat Hoogkerk bij Groningen kwam, was pijlsnel achterhaald. Mensen bleken zich unheimisch te voelen bij al die kille schaalvergroting. De democratiseringsgolf uit de jaren ’60 kreeg vat op het bestuur. Misschien was het wrang dat de herindeling van Hoogkerk van zijn zin beroofd leek. Toch had Hoogkerk met haar verzet tegen het onvermijdelijke wel wat bereikt, al was daar niet altijd oog voor. Hoogkerk mocht zijn secretarie behouden (later de ondersteuning van de VWH). Op de kieslijsten van de partijen werd in de jaren ’70 veel moeite gedaan een Hoogkerker op een hoge plek te zetten. Voorzieningen, zoals het zwembad, werden bewaard. En een paar jaar daarna werd Hoogkerk de eerste wijk van Groningen, dat een convenant afsloot met het gemeentebestuur. Bij elke bezuinigingsslag moest men er in Hoogkerk weer tegenaan, maar toch!

Wel een viering waard!
De betrekkingen tussen Hoogkerk en Groningen zijn al lange tijd vrij innig, dat het één gemeente is geworden is misschien toch niet helemaal zo toevallig. En inmiddels zijn er al die nieuwe wijken, die gebouwd zijn aan de westkant van de stad op of rond het oude grondgebied van Hoogkerk. Tussen 1970 en 2000  verschenen De Held, Gravenburg, Buitenhof, Ruskenveen en Minerva (Hoogkerk-Zuid). Hoogkerk bleef zichzelf binnen de stad, al veranderde veel. Toch wel een viering waard!

M.m.v. Harry Perton, historicus met eigen website:  groninganus.wordpress.com , met o.a. aandacht voor de historie van Hoogkerk

Literatuur:
– Pim Kooij e.a. – Dorp naast een stad. Hoogkerk 1770 – 1914. Uitg. 1993
– M. Duijvendak e.a. – Stad van het Noorden. Groningen in de twintigste eeuw. Uitg. 2003

Dit artikel werd geschreven in aanleiding tot het jubileum Hoogkerk ’50 jaar dorp in stad’ van 30 oktober tot 2 november 2019. Voor meer informatie en foto’s zie: hoogkerkonline.nl/50jaardorpinstad 

 

Reacties