Beachvlaggen van Sterk Hoogkerk staan fier op het bordes van het stadhuis in Groningen. In het kader van Let’s Gro, een driedaags festival over de toekomst van Groningen, heeft de politicoloog Kristof Jacobs hier afgelopen vrijdag in de raadszaal de lezing ‘Red de Democratie!’ gegeven. Met Hoogkerk in een glansrol, als voorbeeld van burgerparticipatie en democratische vernieuwing.

Onder de noemer ‘Sterk Hoogkerk’ startte in 2023 een bijzonder, tienjarig project met een eigen burgerbegroting. Geen betere plek denkbaar, stelt gebiedsmanager Peter Wijnsma van stadsdeel West. In zijn welkomstwoord noemt hij Hoogkerk liefkozend ‘het Asterix & Obelix dorpje’ van Groningen. “Een dorp dat lang genoeg zichzelf is gebleven om weer bijzonder te worden!”

Eigen identiteit

Het opgaan van de gemeente Hoogkerk in Groningen werd in 1969 door veel Hoogkerkers ervaren als een annexatie, een opgedrongen beëindiging van de eigen zeggenschap. De wat oudere inwoners zijn dat gevoel nooit helemaal kwijtgeraakt. Nog altijd vullen sommigen demonstratief Hoogkerk in als woonplaats, in plaats van Groningen. En wie Hoogkerk een wijk van Groningen noemt, wordt meteen verbeterd: het is een dórp in de stad.

De eigen identiteit en zeggenschap zijn belangrijke waarden, niet alleen voor Hoogkerkers. Maar tegenwoordig hebben veel Nederlanders het gevoel dat ze niet worden gezien en dat er over hun hoofden heen wordt beslist. Mensen herkennen zich niet in het beleid of vinden dat de ‘bestuurlijke elite’ te veel een eigen koers vaart. Het vertrouwen in de politiek is hierdoor volgens Kristof Jacobs flink gekelderd.

Democratische traditie

Jacobs houdt zich als wetenschapper met dit thema bezig, al sinds 2005. “Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023 was het vertrouwen dat Nederlanders in de politiek hebben, het laagst in dertig jaar tijd”, zegt de Belgische politicoloog, die hoofddocent is aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. “Eerder had Nederland in Europa de sterkste democratische traditie, samen met de Scandinavische landen. Uit onderzoek blijkt dat het vertrouwen in de politiek nu deels is hersteld met de BBB en de PVV in de regering. Maar er is weldegelijk iets aan de hand.”

De parlementaire democratie staat onder druk, zegt Jacobs. “Om haar te redden, moeten de burgers meer aan het stuur.” Met een team wetenschappers onderzoekt hij met welke gereedschappen het huis van de democratie kan worden versterkt. In de gereedschapskist zitten onder meer de inspraakavond, het referendum, het burgerforum, het burgerberaad en de burgerbegroting. Het zijn stuk voor stuk in de geschiedenis van de democratie vrij nieuwe vondsten, die volgens Jacobs soms omgeven zijn met een hype. Hij zegt dat de doorontwikkeling van ieder instrument moet uitwijzen, of het de democratie kan helpen.

Duizend-dingen-doekje

“Eigenlijk zijn we steeds op zoek naar het wondermiddel. Maar voor de democratie bestaat geen ‘quick fit’, oftewel snelle oplossing. En geen van die gereedschappen is een duizend-dingen-doekje”, zegt Jacobs. “Je moet eerst helder hebben wat het probleem is. Ook moet duidelijk zijn welk doel je wilt behalen. Dus niet eerst enthousiast raken over één bepaald instrument om daarna pas je doel te bepalen. Dan span je als overheid de kar voor het paard. Ook moet je niet alles tegelijk willen: èn de sociale verbinding vergroten, èn de kloof tussen burgers en de politiek verkleinen, èn nieuwe ideeën opdoen.”

Voldoende geld is bepalend voor succes. “In Duitsland zijn er wel initiatieven op het vlak van democratische vernieuwing, maar er is geen geld voor gereserveerd. Dat is risicovol. De kans op teleurstelling is daardoor groot. Dat werkt averechts.”

Meedoen

Nederland is volgens Jacobs ‘best bijzonder’ als het gaat om het burgerberaad en de burgerbegroting. Bij een burgerberaad is er een groep van 100 tot 150 burgers, die door loting is samengesteld en daardoor een afspiegeling is van de bevolking. Van ervaringsdeskundigen krijgen zij informatie over een onderwerp, waarna er in kleine groepjes over wordt gesproken. Adviezen aan de overheid zijn hiervan de uitkomst. Afval is een dankbaar item voor een burgerberaad, blijkt uit Jacobs’ verhaal. Ook Groningen start in 2025 een burgerberaad, met als doel de gemeente in 2030 afvalvrij te laten zijn. Hiervoor is 300.000 euro uitgetrokken.

Bij een burgerbegroting beslissen inwoners waaraan een som geld wordt besteed. Deelname gaat niet op basis van loting – iedereen die dat wil en die inwoner is van het gebied waar de burgerbegroting betrekking op heeft, kan meedoen. Daardoor kan het zo zijn dat de groep die over de verdeling gaat niet helemaal representatief is voor de lokale bevolking.

Sterk Hoogkerk

“Het tienjarige project van Sterk Hoogkerk is bijzonder. Hier gaat het jaarlijks over 3 ton. Dat is een fors bedrag”, zegt Jacobs. Hij neemt het voorbeeld van de wc’s bij de Ruskenveense Plas mee terug naar Nijmegen. Dit laat goed zien hoe, met een bescheiden bedrag, vrijwilligers een voorziening weer toegankelijk maken voor een grote groep mensen. “Politici zien vaak de kleine dingen, die toch van belang zijn, over het hoofd.”

Wat Hoogkerk ook speciaal maakt, zijn de mensen die het project dragen. Wethouder Mirjam Wijnja zegt daarover tijdens de afsluitende paneldiscussie: “Met al haar enthousiasme is iemand als Marian Hegeman goud waard binnen Sterk Hoogkerk.”

Foto’s: Alma Streefkerk